Το κατώφλι της αρτηριακής πίεσης που χρησιμοποιείται για το διαχωρισμό των ασθενών σε υπερτασικούς και μη, αφενός απλοποιεί τη διαγνωστική προσέγγιση, αφετέρου διευκολύνει την απόφαση σχετικά με την έναρξη της θεραπείας.
Υπερτασικοί ορίζονται ασθενείς με τιμές αρτηριακής πίεσης μεγαλύτερης από 140mmHg συστολική ("μεγάλη") ή/και μεγαλύτερης από 90mmHg διαστολική ("μικρή"), καθώς υπάρχουν στοιχεία που τεκμηριώνουν ότι η μείωση της αρτηριακής πίεσης κάτω από αυτά τα όρια είναι ωφέλιμη.
Σε όλες τις ηλικιακές ομάδες (νέους, μεσήλικες και ηλικιωμένους ασθενείς) χρησιμοποιείται η ίδια κατάταξη με εξαίρεση τα παιδιά και τους εφήβους, όπου συστήνονται διαφορετικά κριτήρια.
Είναι πλέον γενικά αποδεκτό ότι η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης εκτός ιατρείου αποτελεί ένα σημαντικό συμπλήρωμα της συμβατικής μέτρησης της στο ιατρείο, η οποία όμως επί του παρόντος παραμένει μέθοδος αναφοράς για τον έλεγχο, τη διάγνωση και τη διαχείριση της υπέρτασης. Το σημαντικότερο πλεονέκτημα της παρακολούθησης της αρτηριακής πίεσης εκτός ιατρείου είναι ότι παρέχει ένα μεγάλο αριθμό μετρήσεων μακριά από το ιατρικό περιβάλλον καθιστώντας συχνά τις μετρήσεις αυτές πιο αξιόπιστες από αυτές του Ιατρείου.
Οι μετρήσεις της αρτηριακής πίεσης θα πρέπει να πραγματοποιούνται σε ένα ήσυχο δωμάτιο, με τον ασθενή καθισμένο, με υποστήριξη της πλάτης και του βραχίονα, μετά από 5 λεπτά ανάπαυσης, και με δύο μετρήσεις ανά περίσταση που λαμβάνονται ανά 1-2 λεπτά. Οι μετρήσεις αυτές, θα πρέπει να πραγματοποίουνται καθημερινά για τουλάχιστον 3-4 ημέρες και κατά προτίμηση επί 7 συνεχόμενες ημέρες, τα πρωινά και τα βράδια, και τα αποτελέσματα αυτά να καταγράφονται κατά τη μέτρηση. Η τιμή της μέτρησης της αρτηριακής πίεσης στο σπίτι προκύπτει από το μέσο όρο των μετρήσεων αυτών διαγράφοντας όμως τη μέτρηση της πρώτης ημέρας.
Σε σύγκριση με τις μετρήσεις στο ιατρείο, η μέτρηση στο σπίτι μας δίνει πληροφορίες που αφορούν αρκετές ημέρες ή ακόμη και μεγαλύτερες χρονικές περιόδους, που λαμβάνονται στο συνηθισμένο περιβάλλον του ατόμου. Η ερμηνεία των αποτελεσμάτων όμως θα πρέπει να είναι πάντοτε υπό τη στενή καθοδήγηση του γιατρού.
Στην 24-ωρη καταγραφή, η φορητή συσκευή τοποθετείται στο βραχίονα για περίπου 24 ώρες λαμβάνοντας πληροφορίες για τα επίπεδα και τη διακύμανση της αρτηριακής πίεσης στις καθημερινές δραστηριότητες και κατά τη διάρκεια του ύπνου. Η συσκευή συνήθως πραγματοποιεί μετρήσεις ανά διαστήματα 15 λεπτών κατά τη διάρκεια της ημέρας και ανά 30 λεπτών κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι μετρήσεις αυτές μεταφέρονται σε έναν υπολογιστή και αναλύονται.
Η επιλογή ανάμεσα στη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης στο σπίτι και της 24-ωρης καταγραφής εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα, την ευκολία, το κόστος της χρήσης και την προτίμηση του ασθενούς. Για την αρχική αξιολόγηση του ασθενούς, η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης στο σπίτι είναι πιο κατάλληλη στην πρωτοβάθμια περίθαλψη ενώ η 24-ωρη καταγραφή στην εξειδικευμένη φροντίδα. Επιπλέον, οι περισσότεροι, αν όχι όλοι οι ασθενείς, θα πρέπει να εξοικειωθούν με το να μετρούν μόνοι τους την αρτηριακή πίεση στο σπίτι, προκειμένου να βελτιστοποιηθεί η παρακολούθηση. Ωστόσο κρίνεται σκόπιμο να επιβεβαιώνονται τα οριακά ή μη φυσιολογικά ευρήματα της μέτρησης της πίεσης στο σπίτι με 24-ωρη καταγραφή, η οποία επί του παρόντος θεωρείται σημείο αναφοράς για τις μετρήσεις εκτός ιατρείου, με το πρόσθετο πλεονέκτημα της παροχής πληροφοριών των τιμών της αρτηριακής πίεσης τη νύχτα.
Οι υγεινοδιαιτητικές αλλαγές διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της αρτηριακής πίεσης, στην αποτροπή ή την καθυστέρηση της φαρμακευτικής αγωγής στην υπέρταση σταδίου Ι, καθώς και στη μείωση της αρτηριακής πίεσης σε υπερτασικούς ασθενείς υπό αγωγή, επιτρέποντας τη μείωση του αριθμού και των δόσεων των αντιυπερτασικών φαρμάκων.
Τα συνιστώμενα μέτρα των υγιεινοδιαιτητικών αλλαγών που έχουν αποδείξει την ικανότητά τους να μειώσουν την αρτηριακή πίεση είναι: 1) Περιορισμός του αλατιού, 2) Περιορισμός στην κατανάλωση αλκοόλ, 3) Υψηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, 4) Μείωση σωματικού βάρους και συντήρηση, 5) Τακτική σωματική άσκηση, 6) Διακοπή του καπνίσματος.
Υπάρχουν πολλά στοιχεία που συνδέουν την πρόσληψη του αλατιού με την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Η συνήθης πρόσληψη αλατιού κυμαίνεται μεταξύ 9 και 12 γραμμάρια την ημέρα στις περισσότερες χώρες. Μείωση της πρόσληψης έως περίπου 5 γραμμάρια την ημέρα μειώνει τη συστολική αρτηριακή πίεση κατά 1-2 mmHg σε ασθενείς χωρίς υπέρταση και κατά 4-5 mmHg σε υπερτασικούς ασθενείς. Η ημερήσια πρόσληψη αλατιού που συστήνεται είναι 5-6 γραμμάρια.
Η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ δεν είναι επιβλαβής, ωστόσο η αυξημένη πρόσληψη αυξάνει την αρτηριακή πίεση. Οι υπερτασικοί άνδρες που πίνουν αλκοόλ θα πρέπει να περιορίσουν την κατανάλωση στα 20 – 30 γραμμάρια αιθανόλης (αλκοόλ) ανά ημέρα, ενώ στις υπερτασικές γυναίκες δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 10 – 20 γραμμάρια αιθανόλης την ημέρα.
Η συνολική κατανάλωση αλκοόλ δεν θα πρέπει να υπερβαίνει τα 140 γραμμάρια την εβδομάδα για τους άνδρες και τα 80 γραμμάρια ανά εβδομάδα για τις γυναίκες.
Στους υπερτασικούς ασθενείς θα πρέπει να συστήνεται διατροφή πλούσια σε λαχανικά, γαλακτοκομικά προιόντα χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, διαιτητικές και διαλυτές φυτικές ίνες δημητριακά ολικής αλέσεως και πρωτείνες φυτικής προέλευσης, μειωμένης περιεκτικότητας σε κορεσμένα λίπη και χοληστερόλη. Οι ασθενείς με υπέρταση θα πρέπει να ενθαρρύνονται να καταναλώνουν ψάρι τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα και 300 – 400 γραμμάρια ανά ημέρα φρούτα και λαχανικά.
Η δίαιτα θα πρέπει να συνοδεύεται και από άλλες αλλαγές στον τρόπο ζωής, όπως π.χ. σωματική άσκηση και διακοπή του καπνίσματος (βλ. παρακάτω).
Η υπέρταση σχετίζεται με την υπερβολική αύξηση του σωματικού βάρους ενώ αντίστροφα η μείωση του σωματικού βάρους ακολουθείται και από πτώση της αρτηριακής πίεσης.
Η διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους (δείκτης μάζας σώματος περίπου 25 kg/m2) και περιμέτρου μέσης (< 102 εκατοστά για τους άνδρες και < 88 εκατοστά για τις γυναίκες) συστήνεται στους μη υπερτασικούς για την πρόληψη της υπέρτασης και στους υπερτασικούς ασθενείς για να μειώσουν την αρτηριακή πίεση.
Επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι η τακτική αερόβια άσκηση μπορεί να είναι επωφελής τόσο στην πρόληψη όσο και στην θεραπεία της υπέρτασης. Στους υπερτασικούς ασθενείς θα πρέπει να συστήνονται τουλάχιστον 30 λεπτά μέτριας έντασης δυναμικής αερόβιας άσκησης (περπάτημα, τρέξιμο, ποδηλασία ή κολύμβηση) για 5 – 7 ημέρες την εβδομάδα.
Το κάπνισμα προκαλεί μια οξεία αύξηση του καρδιακού ρυθμού και της αρτηριακής πίεσης, που διαρκεί για περισσότερο από 15 λεπτά μετά το κάπνισμα ενός τσιγάρου, καθώς διεγείρει το συμπαθητικό νευρικό σύστημα.
Το κάπνισμα αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα κινδύνου και η διακοπή του είναι ίσως το πιο αποτελεσματικό μέτρο των υγιεινοδιαιτητικών αλλαγών για την πρόληψη των καρδιαγγειακών συμβάντωνόπως αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, έμφραγμα του μυοκαρδίου και περιφερική αγγειακή νόσο.
Κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαικής Εταιρείας Υπέρτασης (ESH) και της Ευρωπαικής Καρδιολογικής Εταιρείας (ESC) για τη διαχείριση της Αρτηριακής Υπέρτασης 2013